187 χρόνια μετά την άλωση και καταστροφή της Νάουσας και μετά από πολλές και από πολλούς απόπειρες να ερευνηθεί και να βγουν στο φως τα γεγονότα και οι συνθήκες της εποχής εκείνης σχετικά με πτώση, την άλωση, την προδοσία από τον Μάμαντη και τα πιθανά λάθη ή και παραλήψεις που μπορεί να οδήγησαν στην καταστροφή της πόλης μας, θα προσπαθήσω και εγώ (παίρνοντας από την αρχή τη δύσκολη θέση του κατηγορουμένου) με κάποιες σκέψεις που εύλογα προκύπτουν κατά την ανάγνωση της ιστορίας, να συνεχίσω αυτόν τον άτυπο διάλογο σχετικά με την ιστορία της πόλης μας. Άλλωστε η αγάπη μου αυτή για την πόλη με οδήγησε στην έρευνα και εύρεση και των δύο τόμων του Β. Νικολαϊδη (ο δεύτερος τόμος παρουσιάσθηκε σε εκδήλωση του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ) και γενικά στην συμμετοχή μου στα κοινά της πόλης με τελευταία στην πολιτιστική εταιρεία «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ».
Θα προσπαθήσω για να γίνουν όλα πιο κατανοητά στον αναγνώστη και ιδιαίτερα στους νέους αναγνώστες να χρησιμοποιήσω αποσπασματικά κομμάτια από την ιστορία με τέτοια σειρά που σταδιακά θα επιτρέπει την αυθόρμητη εξαγωγή συμπερασμάτων, δίνοντας απαντήσεις ίσως μέσα από τα γραπτά ίσως με τη λογική αλλά και ίσως πολλές φορές με τη μέθοδο της περί ατόπου επαγωγής σε πολλά ερωτήματα.
Κατηγορούμενος λοιπόν ο Μάμαντης, κατηγορούμενοι οι μεγάλοι οπλαρχηγοί και οι επιλογές τους, κατηγορούμενος και ο λαός της Νάουσας. Βασικά ερωτήματα, κάναμε εμείς οι απόγονοι εκείνων των Ναουσαίων το χρέος μας απέναντι στην ιστορία και τους προγόνους μας? Μιλήσαμε όταν έπρεπε? Έκανε η πολιτεία το χρέος της απέναντι στην πόλη? Έκανε η πολιτεία το χρέος της απέναντι στους ήρωες και τα θύματα?
Βασικά στοιχεία που θα βοηθήσουν την έρευνα και την εξαγωγή συμπερασμάτων:
1) Η ιστορία της πόλεως Ναούσης του Ευσταθίου Ι. Στουγιαννάκη έχει γραφθεί με βάση το ανέκδοτο σχεδίασμα του διδασκάλου Δ. Πλαταρίδη τα χειρόγραφα του οποίου ο υιός του Νικόλαος παρέδωσε στον Στουγιαννάκη προς δημοσίευση. Στον πρόλογο της έκδοσης που έγινε ο ίδιος ο Στουγιαννάκης στη σελίδα 13 γράφει «Κρίσεις τινάς περί προσώπων ή πραγμάτων μετέφερα αλλαχού του κειμένου εις θέσεις καταλληλοτέρας, ή όπου ήσαν, μετά πολυχρονίους και λίαν επιπόνους διορθώσεις αυτών. Μίαν αντίφασιν εν τη περί Μάμαντη κρίσει διώρθωσα αποδώσας την αθωωτική περί αυτού κρίσιν εις τους υπερασπιστάς του Μάμαντη, εις ούς ενδίδων ο μακαρίτης περιέπεσεν εις την αντίφασιν.» έχουμε εδώ δηλαδή μία άμεση παραδοχή του Στουγιαννάκη ότι αυτός έκανε διορθώσεις και άλλαξε την αθωωτική κρίση του μακαρίτη συγγραφέα για τον Μάμαντη γιατί νόμιζε ότι ο συγγραφέας είχε επηρεαστεί από τους υπερασπιστές του Μάμαντη.
2) Η διοίκηση της πόλης γινότανε από κάποιον που εκλεγόταν από το λαό, αναγνωριζόταν από τον Κιζλάρ-Αγά και τον αποκαλούσαν άρχοντα (στα τούρκικα Μπασμπουγή = Πρόεδρος), αυτός όριζε όσους συνάρχοντες ήθελε και διοικούσε την φρουρά της πόλης (την εποχή του Ζαφειράκη η φρουρά ήταν από 300 άνδρες). Αυτός είχε απόλυτη εξουσία, δίκαζε και καταδίκαζε, τιμωρούσε και συγχωρούσε, φυλάκιζε και αποφυλάκιζε χωρίς να δίνει λόγο σε κανέναν. Μόνο η γενική συνέλευση όλων των πολιτών μπορούσε να παύσει ή να αντικαταστήσει αυτόν με άλλον. (σελίδα 48)
3) Στη σελίδα 83 ο Στουγιαννάκης γράφει ότι η πολιτική αντιζηλία μεταξύ του Ζαφειράκη του Μάμαντη και των οπαδών τους ήταν παρόμοια με αυτή των Αθηναίων Αριστείδη και Θεμιστοκλή, Κίμωνα και Περικλή και των οπαδών τους. Επίσης αναφέρει ότι πραγματικά υπάρχει η παράδοση που λέγετε από πολλούς για τα γεγονότα του 1822, η οποία χαρακτηρίζει τον Μάμαντη, τον Ζαφειράκη και τον Καρατάσο σαν προδότες, ολετήρας και αίτιους της καταστροφής της πατρίδας……
4) Έχει επίσης σημασία να θυμηθούμε την περιγραφή και τον χαρακτηρισμό των ηγετών των δύο αντίπαλων μερίδων Ζαφειράκη και Μάμαντη όπως περιγράφονται στις 117-120 σελίδες.
Ο Ζαφειράκης Θεοδοσίου Λογοθέτης, αναθρεμμένος ελληνοπρεπώς, πνεύμα οξύ και ευφυΐα σπάνια, διδάσκονταν από τους καλύτερους δάσκαλους της εποχής, Ευμαθής και φιλόπονος, Τολμηρός και δραστήριος, φίλαρχος και φιλόδοξος, ομιλητικός, μειλίχιος, χαρωπός, γενναιόδωρος και θεωρούσε πρώτη των αρετών το ευεργετείν, οξύθυμος και ευερέθιστος αλλά μπορούσε να συγκρατεί τον εαυτό του όταν νόμιζε ότι ο θυμός του θα έφερνε μεγάλη βλάβη. Μέσα στα πολλά αυτά φυσικά και επίκτητα πλεονεκτήματά του σκιά ήταν και τα μεγάλα του ελαττώματα που δεν στάθηκε δυνατό να ξεριζωθούν ή έστω να μετριασθούν μέσα από την παιδεία του και από τους μεγάλους δασκάλους του. Με την υπερβολική φιλοδοξία και εγωισμό του κανέναν άλλον δεν ανέχονταν σαν ανώτερο ή ίσο του. Ο ευερέθιστος χαρακτήρας του που δεν μπορούσε να τον καταστείλει πάντα, τον έκανε πολλές φορές βίαιο και τον έσπρωχνε σε αυθαιρεσίες και αυτοδικίες σε όλη του τη ζωή. Οποιοδήποτε πράγμα ή κτήμα επιθυμούσε το έπαιρνε αυθαίρετα και ας μην δινόταν αυτό, πλήρωνε όμως μετά και πάνω από την αξία του. Με τέτοιο τρόπο πήρε δύο σπίτια δίπλα στο σπίτι του πεθερού του και πάνω σε αυτά έκτισε το μεγαλοπρεπές μέγαρό του. Απίθανη όμως φαίνεται η κατηγορία ότι σφετερίστηκε δημόσιο χρήμα αφού τα έσοδά του ήταν τόσο πολλά που μπορούσε να ζει πολυτελέστατα να βοηθά και να αμείβει γενναία τους φίλους και αυτούς που τον υπηρετούσαν. Αλλά η επίμονη άρνησή του να δίνει λόγο για τη διαχείριση των δημοσίων εσόδων και η περιφρόνηση που έδειχνε σε όσους ζητούσαν αυτό, δικαιολογεί μερικώς την κατηγορία αυτή. Για να φαίνετε δε μεγαλοπρεπής εκτός από τα εξήντα άτομα της πολιτοφυλακής (φρουρά του) που πληρώνονταν από το κοινό ταμείο, αυτός διατηρούσε και άλλα 30-40 άτομα που όπως έλεγε τα πλήρωνε ο ίδιος. Δεν γνωρίζουμε μέχρι που φτάνει η ίδια του ενοχή στην δηλητηρίαση του Λούση Παπαφιλίππου, επίσης δεν γνωρίζουμε ακριβώς την ενοχή του στη δολοφονία του Δημητρίου Υπάτρου. Άδικη όμως είναι η κρίση κάποιων που λένε ότι από ιδιοτέλεια και φιλοδοξία προκάλεσε την επανάσταση και με αυτήν έφερε την καταστροφή και ερήμωση της πατρίδας του.
Ο Μάμαντης (Δραγατάς), ήταν 7-8 χρόνια μεγαλύτερος του Ζαφειράκη, δεν είχε τα φυσικά και ηθικά πλεονεκτήματα του Ζαφειράκη, δεν έτυχε δε και καλής αγωγής και εκπαίδευσης, παρόλο που ήταν ευφυής έμεινε αμαθής και ελαττωματικός. Ήταν περήφανος, δοξομανής και φίλαρχος, στερούνταν όμως από διοικητικά προσόντα. Ανεπιτήδειος στο να χαλιναγωγεί τα πάθη του και προπαντός τον παράλογο θυμό του, πολλές φορές έβριζε και ήταν βάναυσος. Η δύναμή του στην πόλη προέρχονταν από τους πολλούς συγγενείς του. Είχε μεγάλη κτηματική περιουσία και περνούσε «βίον αβρόν». Ήταν ιδιότροπος και συνεχώς δυσφορούσε. Ούτε με τους εμπίστους του δεν μοιραζόταν τις σκέψεις και αποφάσεις του. Μνησίκακος και εκδικητικός, δεν συγχωρούσε ποτέ για καμία αδικία που του έγινε ή έστω και να μελετήθηκε να του γίνει. Την εποχή εκείνη ο Ζαφειράκης είχε εξορίσει τον Μάμαντη ο οποίος ζούσε στη Θεσσαλονίκη (σελίδα 233) και το ότι δεν ήταν μέσα στην πόλη, είναι αδιαμφισβήτητο. Παρακολούθησε και παρέστη σαν θεατής στην εκστρατεία του Αμπουλουμπούτ και στις δραματικές σκηνές της κατακρεουργήσεως των συμπολιτών του. Αυτό συνετέλεσε στο να πιστέψουν πολλοί ότι υπήρξε προδότης και συνεργός της καταστροφής. Κατά τις φρικτές όμως εκείνες μέρες βεβαιώνεται από πολλούς ότι φάνηκε πάρα πολύ ευεργετικός σε πολλές οικογένειες, σώζοντας αυτές από τον θάνατο.
5) Ο Βασίλης Νικολαϊδης στο βιβλίο του (σελίδα 285) γράφει «Μετά από μια σύντομη αλλά ηρωική άμυνα η πόλη υπέκυψε στην επίθεση…», «…η φρουρά υποχώρησε…..», πουθενά σε όλο το έργο του δεν αναφέρει ή έστω δεν υπονοεί προδοσία.
6) Στο αρχείο αγωνιστών της εθνικής βιβλιοθήκης της Ελλάδος, υπάρχει χειρόγραφη αίτηση του Τσάμη Καρατάσου, τον Ιανουάριο του 1860 η οποία απευθύνετε στο «Σεβαστό Υπουργικό Συμβούλιο» και μέσα σε αυτήν εξιστορεί τους αγώνες της οικογενείας του και του πατέρα του, γράφει «…. Τοιουτοτρόπως, εις μάχην από μάχης θυμομαχών και εις πάν βήμα με σμήνη συμπλεκόμενος πολεμίων, συνεκεντρώθη τέλος πάντων εις Νάουσαν, και μόνος μετά των οικείων και επιλέκτων του αντέστη, κύριε Πρόεδρε, προς τεσσαράκοντα χιλιάδας εχθρών, και ημέραν και νύκτα τας φάλαγγας αυτών ανατρέπων και νέας απαντών φάλαγγας, ξιφήρης επί τέλους διέσχισε τα σμήνη των εναντίων και από πλήθους πεζών, ιππέων και πυροβόλων κεραυνωδώς διερχόμενος αφήκεν όπισθέν του τα ίχνη αίματος και καταστροφής, και μετά δισχιλίων ανδρείων έλαβε την προς την δυτικήν Ελλάδα οδόν…. Ενώ δε η περιφανής αύτη πάλη κατέπληξε τοσούτον τους πολεμίους και εις την αγωνιζομένην Ελλάδα παρέσχεν ευκαιρίαν ανέσεως, ο μακαρίτης πατήρ μου εξήλθε του πολέμου εκείνου με δάφνην θλιβερού μεγαλείου, διότι και η σύζυγος και αι θυγατέρες του και πέντε αδελφοί μου, μετά την κένωσιν της Ναούσης, έμειναν εις την λύσσαν των πολεμίων. Τοιουτοτρόπως η Νάουσα, κύριε Πρόεδρε, υπήρξεν εκ των αγιαστηρίων εκείνων, το οποίον εβράχη με εκατόμβας εχθρών δια την γενικήν σωτηρίαν, αλλ’ εβαπτίσθη συνάμα εις δάκρυα μαρτύρων και αιχμαλωσίας!.» Σε ολόκληρη την επιστολή αλλά και πουθενά αλλού ο ήρωας δεν αναφέρει και αυτός για προδοσία και το σπουδαιότερο είναι ότι δεν αφήνει έστω και κάποια υποψία, δεν κατηγορεί κανέναν.
7) Ο Τσάμης Καρατάσος συνεχίζοντας τον αγώνα για την απελευθέρωση έφτασε μέχρι του βαθμού του Αρχιστρατήγου της Μακεδονίας, έτυχε δόξης, δύναμης και αναγνώρισης, λογικό δεν θα ήταν να εκδικούνταν και να τιμωρούσε τους προδότες της πατρίδας του? Τους αιτίους του θανάτου μητέρας, αδελφών και συμπολιτών του? Δεν έχουμε καμία τέτοια ενέργεια του ιδίου αλλά ούτε και κανενός άλλου…….
Πιστεύω λοιπών ότι έχουμε ακόμη να κάνουμε με την κομματική αντιπαράθεση και τα έντονα κομματικά πάθη της εποχής που δυστυχώς η Νάουσα δεν μπόρεσε να αποβάλει ποτέ. Πιστεύω ότι μία μερίδα των Ναουσαίων ήταν απέναντι στην άλλη μερίδα και παρόλο του ότι όλοι μαζί πολέμησαν, μετά την ήττα και την καταστροφή η αντιπαράθεση συνεχίστηκε ρίχνοντας τις ευθύνες για την καταστροφή της πόλης η μία στην άλλη. Η φήμη που υπήρχε μετά τα γεγονότα του 1822, η οποία χαρακτήριζε τον Μάμαντη, τον Ζαφειράκη και τον Καρατάσο σαν προδότες, ολετήρας και αίτιους της καταστροφής της πατρίδας, δεν μπορεί να είναι μόνο προϊόν συναισθηματικής φόρτισης γιατί πάντα μετά από μία επιτυχία ή αποτυχία γίνεται ο απολογισμός και εδώ ο απολογισμός φανερώνεται από αυτή τη φήμη, όλοι τους έφταιγαν, αυτή η κομματική τους αντιπαράθεση σε συνδυασμό βέβαια με τη δύναμη, την εξουσία και τις αρμοδιότητες που είχε ο κάθε «Πρόεδρος» σε συνάρτηση και με τον χαρακτήρα του κάθε ηγέτη, οδήγησαν την πόλη στην καταστροφή.
Η καταστροφή βέβαια δεν ήταν μάταιη για την πατρίδα και τον συνολικό αγώνα της απελευθέρωσης, θα μπορούσε όμως να αποφευχθεί ή έστω να μην ήταν αυτής της έκτασης και φρικαλεότητας εάν υπήρχε αναλογικότερη αντιμετώπιση και ομαλή πολιτική κατάσταση.
Λάθη και παραλήψεις κατά την άμυνα της πόλης δεν νομίζω ότι είναι σκόπιμο να αναφερθούν σε αυτήν την γενική κρίση, υπάρχουν, άλλα περιγράφονται στη ιστορία από τον Στουγιαννάκη και άλλα εννοούνται, αλλά τα γεγονότα είναι γεγονότα και το αποτέλεσμα γνωστό σε όλους.
Εδώ θα διαφωνήσω με κάποιους που στηρίζουν την όλη ιστορία της πόλης και το ολοκαύτωμα στην προδοσία, όχι κύριοι δεν πιστεύω να υπήρχε καμία προδοσία (προδότης ήταν μόνο η διχόνοια), λάθη κάναμε αρκετά και τελικά υποκύψαμε στη μεγαλύτερη δύναμη πράγμα που αργά ή γρήγορα θα γινόταν. Ας μη νομίζουμε ότι η επανάσταση και το ολοκαύτωμα χάνουν μερίδιο της αξίας και δόξας τους χωρίς την «προδοσία», δεν μειώνονται καθόλου.
Θα συμφωνήσω όμως με τις προτάσεις του Νίκου Σπάρτση για την άμεση ανάγκη ανάδειξης του ολοκαυτώματος στο σύνολό του, όλοι μαζί οι Ναουσαίοι ας το κάνουμε στόχο για το καλό της Νάουσας και της αδικημένης ιστορίας της.
Τέλος θα ήθελα δημόσια να κάνω μία πρόταση στο Δήμαρχο της Νάουσας, είναι νομίζω αρκετά εύκολο και απλό να κατασκευασθούν πινακίδες σε διάφορους δρόμους της πόλης μας που έχουν το όνομα ηρώων, με μία σύντομη περιγραφή του ήρωα και του αγώνα του είτε απευθείας από την ιστορία του Στουγιαννάκη είτε από άλλες ιστορικές πηγές, το ίδιο μπορεί να γίνει και σε άλλα σημεία και περιοχές της πόλης όπου έγιναν μάχες ή για όποια γεγονότα έχουμε ιστορικά στοιχεία.
Νάουσα, 26 Απριλίου 2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου