Κόλιντα Μπάμπο

με βάση το http://abecedar.blogspot.com/2010/12/blog-post_21.html  συμπληρωμένο/τροποποιημένο

 

Κόλιντα Μπάμπο (Коледе Бабо)

Κόλεντε (Коледе) ή Κόλιντα ή Κόλντε ή Κόλντα ονομάζεται η ημέρα της παραμονής των Χριστουγέννων (Μπόζζικ). Με το γρηγοριανό ημερολόγιο η ημέρα αυτή είναι η 24 Δεκεμβρίου ενώ με το Ιουλιανό ημερολόγιο είναι η 6 Ιανουαρίου.

Για τους Μακεδόνες ο εορτασμός της ημέρας του Κόλεντε ξεκινά με ένα ιδιαίτερο έθιμο: το άναμμα φωτιάς τη νύχτα της 23ης Δεκεμβρίου με ξημερώματα της 24ης Δεκεμβρίου (Στη Νάουσα αυτό γίνεται την 25η Δεκεμβρίου μετά τη λήξη της πρωινής λειτουργίας). Στις μέρες μας αυτό το, πολύ παλιό, έθιμο της φωτιάς παραμένει ζωντανό σε πολλές χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (Βαλκάνια) με διάφορες ονομασίες. Με την ονομασία Κόλεντε/Коледе το συναντούμε στα Σκόπια καθώς και στο γεωγραφικό διαμέρισμα Μακεδονία της βόρειας Ελλάδας όπου είναι γνωστό με την ονομασία Κόλεντε ή Κόλιντα ή Κόλντε ή Κόλντα Μπάμπο (Коледе Бабо).

Στο γεωγραφικό διαμέρισμα Μακεδονία της βόρειας Ελλάδας το έθιμο της φωτιάς διατηρήθηκε και διασώθηκε ζωντανό μέχρι της μέρες χάρις σε όλους τους κατοίκους που το αποδέχθηκαν και το συνεχίζουν.

Είναι αξιοθαύμαστη η αντοχή στο χρόνο αυτού του εθίμου το οποίο τυγχάνει ιδιαίτερης αποδοχής και από όλους τους άλλους λαούς που ήρθαν πρόσφατα στην περιοχή. Για παράδειγμα, σήμερα, ακόμη και σε χωριά που κατοικούνται αποκλειστικά από απογόνους των προσφύγων του 1922 οι κάτοικοι χαίρονται κι αυτοί το Κόλεντε Μπάμπο ανάβοντας φωτιές τη νύχτα της 23^ης Δεκεμβρίου.

Η προετοιμασία της φωτιάς ξεκινά αρκετές ημέρες πριν την ημέρα του Κόλεντε (τουλάχιστον ένα μήνα πριν) κυρίως από τους νέους που, αυτές τις ημέρες, ονομάζονται Κολεντάρτσι (Κολεντάριδες). Οι Κολεντάρτσι σε κάθε γειτονιά συγκεντρώνουν ξύλα και τα αποθηκεύουν σε ασφαλές μέρος. Παλιότερα δεν έλειπαν και τα φαινόμενα κλοπής ξύλων. Για την αποφυγή κλοπής ξύλων οι ομάδες παιδιών όριζαν ένα φύλακα κάθε βράδι. Αν τα παιδιά κατάφερναν να κλέψουν ξύλα μιας άλλης γειτονιάς έστηναν γλέντι για να πανηγυρίσουν το γεγονός, ενώ ντροπιασμένος θεωρούνταν ο φύλακας που του έκλεψαν τα ξύλα. Ήταν τόσο μεγάλη η ντροπή για το φύλακα που του έκλεψαν τα ξύλα ώστε δεν τολμούσε ούτε σχολείο να πάει την άλλη μέρα!

Στις μέρες μας η κλοπή ξύλων έχει σχεδόν εκλείψει διότι οι περισσότεροι πολιτιστικοί σύλλογοι έχουν συμπεριλάβει το μακεδονικό έθιμο στο επίσημο πρόγραμμα πολιτιστικών εκδηλώσεων ενώ οι Δήμοι εφοδιάζουν με ξύλα την κάθε γειτονιά, οπότε δεν τίθεται ζήτημα κλοπής. Το πρωί της 24ης Δεκεμβρίου οι μικρότεροι σε ηλικία Κολεντάρτσι (Κολεντάρτσσινια) ψάλουν τα κάλαντα από σπίτι σε σπίτι.

Η χρονολογία προέλευσης του εθίμου της φωτιάς την ημέρα του Κόλεντε είναι άγνωστη. Με δεδομένο ότι τα περισσότερα έθιμα που σχετίζονται με φωτιές είναι προχριστιανικά πιθανόν το έθιμο να έχει τις ρίζες του πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού. Ενδεχομένως να σχετίζεται με τη γιορτή των αρχαίων Ρωμαίων Σατουρνάλια (Saturnalia) αφιερωμένη στο θεό Σατούρνους (Saturn = Κρόνος) από τις 17 έως τις 23 Δεκεμβρίου και τα Μπρουμάλια στις 25 Δεκεμβρίου. Σε αυτές τις γιορτές οι Ρωμαίοι τιμούσαν και την ημέρα της γέννησης του «Αήττητου Ήλιου» (dies natalis invicti Solis), αφού ο Ήλιος από εκείνες τις ημέρες έπαυε να χαμηλώνει την τροχιά του και άρχιζε να επανέρχεται ψηλά στον ουρανό ως θριαμβευτής για να ξαναφέρει τη ζέστη και τη ζωή στην παγωμένη φύση. Ο Χριστιανισμός λοιπόν υιοθέτησε την ημερομηνία (επισήμως από τον 6ο μ.Χ. αι.) αλλάζοντας το τιμώμενο πρόσωπο από τον «Αήττητο Ήλιο» των Ρωμαίων στον «Ήλιο της Δικαιοσύνης» (δηλ. τον Χριστό κατά το τροπάριο των Χριστουγέννων) οπότε οι λαοί δεν δυσκολεύθηκαν να αλλάξουν και πολύ τις εορταστικές τους συνήθειες (βλ. το αναλυτικό άρθρο στη Wikipedia Ιστορία του εορτασμού των Χριστουγέννων).

Σχετικά με την προέλευση αυτής κάθε αυτής της ονομασίας Κόλεντε υπάρχουν διάφορες εκδοχές:

Η πιθανότερη εκδοχή είναι ότι λέξη Κόλιντα προέρχεται από την λατινική λέξη calendae ή Kalendae. Με τη λέξη Kalendae ονόμαζαν οι Ρωμαίοι, από τον Ε' αιώνα, τις πρώτες ημέρες των ρωμαϊκών μηνών. Από αυτές τις ημέρες περιφημότερες ήταν οι Kalendae (Κάλαντα) πρώτες ημέρες του Ιανουαρίου, (calendae Januariae) επειδή γιορτάζονταν και η έλευση του νέου χρόνου. Με βάση αυτή την εκδοχή μακεδονική φράση “Κόλιντα Μπάμπο” σημαίνει “Κάλαντα Γιαγιά” και σε ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά σημαίνει “Νέα αρχή Γιαγιά”. (Στα Σλάβικα ή λέξη “Μπάμπο” σημαίνει “Γιαγιά”).

Η δεύτερη πιθανή εκδοχή προέρχεται από την Ρωσία. Σύμφωνα με τη ρώσικη παράδοση η λέξη Κόλεντε προέρχεται από τον Kolyada, θεό του χειμώνα των αρχαίων Σλάβων τον οποίο κι αυτοί γιόρταζαν τις ημέρες που ο Ήλιος έπαυε να χαμηλώνει την τροχιά του και άρχιζε να επανέρχεται ψηλά στον ουρανό ως θριαμβευτής για να ξαναφέρει τη ζέστη και τη ζωή στην παγωμένη φύση.

Μια τρίτη λιγότερο πιθανή εκδοχή είναι ότι η λέξη Κόλιντα προέρχεται από την σλαβική λέξη Κόλαμ (колам) που σημαίνει σφάζω. Με βάση αυτή την εκδοχή πολλοί μεταφράζουν τη σλάβικη φράση “Κόλιντα Μπάμπο” στα ελληνικά ως “Σφάζουν Γιαγιά” και ταυτίζουν την ονομασία (μάλλον ατυχώς) με την σφαγή των νηπίων από τον Ηρώδη.

Πάντως, το μόνο σίγουρο είναι ότι αν υπάρχει κάτι που σφάζουν οι Μακεδόνες στις αυλές τους αυτές τις ημέρες, σύμφωνα με την παράδοση, είναι οι οικόσιτοι χοίροι προκειμένου να εξασφαλίσουν κρέας για το υπόλοιπο του χειμώνα.

Στα μακεδονικά χωριά το έθιμο της φωτιάς επαναλαμβάνεται με το όνομα Σούρβα (πρωτοχρονιά) το βράδυ της 31 Δεκεμβρίου με ξημερώματα 1 Ιανουαρίου. Οι διαδικασίες προετοιμασίας της φωτιάς τη Σούρβα είναι παρόμοιες με αυτή του Κόλεντε (Коледе) ή Κόλιντα ή Κόλντε ή Κόλντα.

Το βράδυ, λοιπόν, της 23ης Δεκεμβρίου κάθε χρόνο μεγάλοι και μικροί σε κάθε γειτονιά συγκεντρώνονται γύρω από τη φωτιά της ημέρας του ΚΟΛΙΝΤΑ ΜΠΑΜΠΟ έξω στους δρόμους και τις πλατείες για να γλεντήσουν και να συζητήσουν για το τι έκαναν το χρόνο που πέρασε, τι θα κάνουν τον επόμενο χρόνο που έρχεται αλλά και για χορέψουν και να τραγουδήσουν.

ZA NOGOU GODINI – ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ

Τα Ναουσαίικα κάλαντα!!

"...Κόλιντα μέλιντα
Σούρβα Βασίλιννα
Του σκυλί σου μ’ έφαγι
Τρανό κουλίκι θέλου
Θέλου δε θέλου
Τη μάνα σου τη θέλου
Να τη φιλήσου μια φορά
Και πάλι να στη φέρου..."

Και του χρόνου με υγεία!!